Mỹ đang vật lộn với Covid-19 và bàn cờ địa chính trị

“Tuần này sẽ là thời điểm Trân Châu Cảng, thời điểm 11/9” - (Jerome Adams)

Mỹ đang vật lộn với Covid-19
Ánh sáng cuối đường hầm

Tổng thống Trump nói tại cuộc họp báo hàng ngày tại Nhà Trắng (4/4): “Tuần này chắc sẽ là tuần khó khăn nhất…nhưng đã thấy ánh sáng tại cuối đường hầm”. Bây giờ ông Trump ủng hộ nhận định của các chuyên gia y tế hàng đầu như ông Anthony Fauci (Giám đốc viện NIAID) và bà Deborah Birx (điều phối nhóm đặc nhiệm về Covid-19 tại Nhà Trắng).

Ông Jerome Adams (Surgeon General) cũng nói với “Fox News Sunday” (5/4): “Tuần này sẽ là thời điểm Trân Châu Cảng, thời điểm 11/9…Đây là thời điểm khó khăn nhất và đáng buồn nhất đối với nhiều người Mỹ trong cả cuộc đời của họ”. (Surgeon general warns this week is going to be our Pearl Harbor moment, Quint Forgey, Politico, April 5, 2020).

Trước đó (ngày 31/3) các chuyên gia y tế hàng đầu nhận định rằng trong mấy tháng tới, hàng triệu người Mỹ có thể lây nhiễm và “100.000 đến 240.000 người Mỹ có thể chết vì Covid-19”. Dự báo gây sốc đó dựa trên tính toán khoa học, được Nhà Trắng ủng hộ. Kết cục đó vừa do Covid-19 từ Trung Quốc đổ bộ vào Mỹ, vừa do người Mỹ quá chủ quan.

Theo New York Times (4/4), có 430.000 hành khách đã đến Mỹ trên các chuyến bay từ Trung Quốc, trong đó có 4.000 người Trung Quốc đến từ Vũ Hán (theo VariFlight). Với cuộc đổ bộ đó làm sao Mỹ “ngăn chặn được người Trung Quốc” như ông Trump nói. Covid-19 đã âm thầm lây lan mà không biết, vì 25% số người bị lây nhiễm không có triệu chứng.

Đến nay (10/4) Covid-19 đã lan ra 210 nước và lãnh thổ, với 1,632,577 ca lây nhiễm và 97,583 người chết. Mỹ nay đứng đầu với 475,237 ca lây nhiễm và 17,055 người chết. Tây Ban Nha đứng thứ hai với 157,022 ca và 15,843 người chết. Ý đứng thứ ba với 143,626 ca và 18,279 người chết. Nhưng Covid-19 như một kẻ khát máu vẫn chưa buông tha.

Sau khi kiểm soát được dịch, Trung Quốc từ vị trí đứng đầu nay đứng thứ sáu với 81,907 ca lây nhiễm và 3,336 người chết. Nhưng dư luận Mỹ cho rằng các con số đó thấp so với sự thật. Hiện có 21 triệu thuê bao điện thoại di động không còn hoạt động, và hàng ngàn bình tro hài cốt để tại 6 địa điểm hỏa táng ở Vũ Hán. (CIA Hunts for Authentic Virus Totals in China Dismissing Government Tallies, Julian Barnes, New York Times, April 2, 2020).

Không đối phó kịp thời

Ngay sau khi Mỹ và Trung Quốc ký kết “giai đoạn một” thỏa thuận thương mại (15/1) hai siêu cường lại bị xô đẩy vào cuộc chiến mới với Covid-19, với hệ quả khó lường. Thiệt hại không chỉ về người và y tế mà còn làm khủng hoảng kinh tế và chính trị. Mỹ và Trung Quốc không chỉ tranh chấp về thương mại mà nay còn cãi nhau về nguồn gốc Covid-19.

Theo Bloomberg (2/4/2020) Nhà Trắng đã được các cơ quan tình báo Mỹ cho biết là Trung Quốc đã không nói thật về các con số lây nhiễm và chết do Covid-19, nên Mỹ đã bị động không đối phó kịp thời với đại dịch này. Nhưng thiếu hụt thông tin chỉ là một phần câu chuyện, phần còn lại là do chính mình. Tại sao Đài Loan đối phó được mà Mỹ lại không?

Nếu ai tin Trung Quốc nói thật thì là ngây thơ và không hiểu về người Trung Quốc. Trong lịch sử Trung Quốc người ta cho rằng việc lừa nhau là chính đáng như nghệ thuật trị quốc và một phần của cuộc sống. Mỹ đã áp dụng chính sách “tiếp cận xây dựng” trong nhiều thập kỷ với hy vọng Trung Quốc “trỗi dậy hòa bình” đến khi họ nhận ra đó là ảo tưởng.

Dù Covid-19 lây lan thành đại dịch có phải là chủ định như một vũ khí sinh học hay không (theo thuyết âm mưu) thì chẳng ai khẳng định được. Chỉ biết rằng nay Milan và New York đang biến thành Vũ Hán. Đó là hệ quả của tình trạng thiếu hợp tác và hỗn loạn trong “trật tự thế giới” (disorder). Đó là nguyên nhân làm các nước không thể đối phó kịp thời.

Nói cách khác, cộng đồng Châu Âu (EU) và Mỹ đang phải đối phó với Covid-19 lây lan quá nhanh, trong khi não trạng con người và thể chế các nước thay đổi quá chậm (too little too late). Chính quyền Trump vì “America First” đã bỏ rơi vai trò lãnh đạo và trợ giúp thế giới. Nay họ còn chủ quan bỏ lỡ cơ hội kiểm soát dịch đến khi quá muộn nên vỡ trận.

Vừa đối đầu vừa hợp tác

Trong cuộc khủng hoảng Covid-19, EU và Mỹ phải tự cứu mình. Một EU với 550 triệu dân và hầu như không còn biên giới, đang bị bỏ ngỏ. Trong khi Ý bị EU bỏ rơi thì Trung Quốc, Nga và Cuba tỏ ra hào phóng. Hình ảnh đoàn xe quân sự của Hồng Quân cắm cờ Nga, sơn logo “From Rusia With Love”, diễu hành trên đất Ý là một thách thức đối với NATO.

Trong bối cảnh chính trị Mỹ phân hóa sâu sắc làm vô hiệu hóa chính sách công, chắc ông Trump không thể tiếp tục giành phiếu bằng đánh bạc với Covid-19, vì hệ quả khó lường. Nếu hàng triệu người Mỹ bị lây nhiễm và hàng trăm ngàn người chết như cảnh báo, thì cơ hội tái cử của ông chắc cũng tiêu tan. Liệu Mỹ có để cho các bác sỹ Cuba vào giúp không?

Tại sao dịch Covid-19 chỉ bùng phát tại các nước phương Tây giàu có? Chẳng lẽ các nước nghèo ở Châu Phi lạc hậu tới mức không thể thống kê được số người bị lây nhiễm? Tại sao Đài Loan, Hong Kong và Hàn Quốc không cần đóng cửa (lockdown) mà vẫn không thiếu máy thở? Chắc sau lần này, “thế giới sẽ không thể tiếp tục như thế này được nữa”.

Khủng hoảng Covid-19 đã làm bộc lộ các góc khuất và “gót chân Asin” của các nước. Loài người cần tỉnh ngộ trước bản chất của cuộc chiến toàn cầu với Covid-19, vì họ vẫn chưa hiểu đối thủ và không sẵn sàng đối phó do còn nhiều “điểm mù”. Không chỉ các đảng phái chính trị mà các cộng đồng dân chúng cũng bị phân hóa và ngày càng cực đoan.

Theo giáo sư Graham Allison (đại học Harvard), Mỹ và Trung Quốc có thể vừa đối đầu vừa hợp tác để chống lại Covid-19, dù là “đối tác hạn chế” vì các nước phụ thuộc lẫn nhau. Tuy đó là một nghịch lý của toàn cầu hóa, nhưng “không có cách nào khác”. (In War Against Coronavirus: Is China Foe or Friend? Graham Allison, National interest, March 27, 2020).

Bàn cờ địa chính trị

Covid-19 đã bất ngờ tấn công loài người, làm sống lại bóng ma Trân Châu Cảng. Dù nó là sản phẩm của tạo hóa hay nhân tạo, thì tất cả các nước gồm siêu cường Mỹ và Trung Quốc đều là nạn nhân của thảm họa với những tổn thất nặng nề. Covid-19 tuy vô hình nhưng có thể vô hiệu hóa tàu sân bay USS Theodore Rousevelt và làm cho thế giới khủng hoảng.

Bàn cờ địa chính trị tại Biển Đông diễn biến khó lường trước hệ quả đại dịch Covid-19 tại Trung Quốc và Mỹ. Khi Trung Quốc phải đối phó với Covid-19 bùng phát thì Mỹ điều tàu sân bay USS Theodore Rousevelt đến thăm Đà Nẵng (5/3/2020). Khi Mỹ phải đối phó với đại dịch thì Trung Quốc không bỏ lỡ cơ hội “thiên hạ đại loạn” để thâu tóm Biển Đông.

Ngày 20/3, Trung Quốc đã khánh thành hai trạm nghiên cứu mới trên đảo đá Xu-Bi và Chữ Thập. Họ đã khai thác 862.400m3 khí từ “băng cháy” (hydrates) tại bắc Biển Đông (17/2-18/3), và tập trận với sự tham gia của tàu sân bay Liêu Ninh. (China seizes Covid-19 advantage in South China Sea, Richard Javad Heydarian, Asia Times, April 1, 2020).

Trong khi đó, tàu sân bay USS Theodore Rousevelt phải cách ly tại cảng Guam vì 155 thủy thủy bị lây nhiễm Covid-19 sau chuyến thăm Đà Nẵng. Theo New York Times (5/4) thuyền trưởng Brett Crozier cũng có kết quả dương tính sau khi bị cách chức. Đáng tiếc là tàu sân bay Mỹ đã đến thăm Việt Nam không đúng lúc khi Covid-19 đang lây lan khắp nơi.

Sự kiện rủi ro của tàu USS Theodore Rousevelt buộc hải quân Mỹ phải rút kinh nghiệm và thận trọng hơn trong kế hoạch triển khai hợp tác chiến lược với Việt Nam và ASEAN. Sự biến động về so sánh lực lượng và bàn cờ địa chính trị Biển Đông ảnh hưởng đến lợi ích chiến lược sống còn không chỉ của Việt Nam và ASEAN mà còn của Mỹ và đồng minh.

Ngày 2/4, tàu Trung Quốc đã đâm chìm một tàu cá Việt Nam tại vùng biển Hoàng Sa. Bộ Ngoại Giao Việt Nam đã phản đối mạnh mẽ, và được Bộ Ngoại Giao Mỹ ủng hộ. Trước đó (30/3) Việt Nam đã gửi công hàm cho Ủy Ban Ranh Giới Thềm Lục Địa Liên Hợp Quốc phản đối các yêu sách của Trung Quốc tại Biển Đông trong các công hàm của họ trước đó.

Lời cuối

Theo Carl Thayer, Trung Quốc đang điều chỉnh chiến lược, với “ngoại giao coronavirus” theo “tam chủng chiến pháp” (chiến tranh tâm lý, pháp lý, và dư luận). Mục đích là tranh thủ lúc Mỹ và EU đang bị sa lầy vào khủng hoảng Covid-19, để tối đa lợi ích. Trước mắt, họ muốn thay đổi câu chuyện về nguồn gốc coronavirus nhằm đánh tráo hình ảnh và “lấy lòng dư luận” (charm offensive). Về lâu dài, họ muốn tranh giành với Mỹ vai trò lãnh đạo thế giới.

Mùa xuân sắp qua, mùa hè sắp tới. Nhưng Covid-19 vẫn chưa dừng lại. Hãy còn quá sớm để khẳng định “Covid-19 sẽ vẫy tay chào Việt Nam để ra đi trong nắng hè rực rỡ” và Việt Nam lại là nước tiên phong thành công về chống dịch Covid-19. Dù điều đó có là sự thật chăng nữa thì biết đâu sang năm hay sau đó, Covid-19 hay bà con của nó còn quay lại.

Nguyễn Quang Dy