Người Việt Nam đầu tiên đặt chân lên đất Mỹ, đi đào vàng rồi lại làm báo ở Hoa Kỳ vốn quê ở tỉnh nào?

Tài liệu lịch sử trong nước cho hay, vào đầu thập niên 1870, vua Minh Mạng đã cử sứ thần Bùi Viện dẫn đầu phái bộ sang Hoa Kỳ cầu viện. Chuyến đi bằng đường thủy theo ngả Hồng Kông mất chừng 3 tháng, vị sứ thần triều Nguyễn đã gặp được Tổng thống Hoa Kỳ khi đó là Ulysses Simpson Grant.

Lúc đầu, phía Hoa Kỳ phát tín hiệu thuận, nhưng sau đổi ý. Lâu nay, nhà ngoại giao Bùi Viện vẫn được nhiều người coi là người Việt Nam đầu tiên đặt chân tới Hoa Kỳ. Nhưng thực tế, trước đó hai mươi năm, vào khoảng 1849, một người có quê ở vùng Đất Tổ đã tới California - khi miền đất này vừa mới sáp nhập vào Hợp Chủng Quốc Hoa Kỳ, thành bang thứ 31.

Mở VN Ngày Nay, xem nhiều ảnh hơn >

Văn chỉ làng Dòng thuộc xã Xuân Lũng, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ - nơi lưu danh những người từng đỗ đạt cao trong xã, trở thành niềm tự hào của nhân dân muôn đời. Ảnh: Hồng Nhung

Người ấy là cụ Trần Trọng Khiêm (1821 - 1886), quê ở làng Xuân Lũng, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ.

Để có cứ liệu tin cậy, người viết bài này đã tìm hiểu các văn bản nói về báo Daily Evening vào thời điểm 1850 - 1853 (một tờ báo của vùng California), về tác phẩm California 1850 của Jamice Marschver, về cuốn sách La rueé vers l or (Đổ xô đi tìm vàng) của nhà văn người Pháp René Lefebre (nhà xuất bản Dumas, Lyon, 1937); tham khảo cuốn tiểu thuyết lịch sử Con đường thiên lý (1972) của nhà nghiên cứu uy tín Nguyễn Hiến Lê, Từ điển Nhân vật lịch sử Việt Nam (của Nguyễn Quốc Thắng và Nguyễn Bá Thế).

Đồng thời, việc tra cứu về lịch sử cận đại của Hoa Kỳ, chỉnh lại cho đúng và hợp lý các số liệu về thời điểm hoạt động cũng như tuổi của cụ Trần Trọng Khiêm cũng đã được thực hiện.

Mở VN Ngày Nay, xem nhiều ảnh hơn >

Vĩnh Phúc: Chuyện ly kỳ quanh hòn đá mọc giữa đường được cho là linh thiêng

Sinh năm Tân Tỵ (1821) trong gia đình khoa bảng (có người anh là nhà nho Trần Mạnh Trí), cụ Khiêm có tư chất thông minh, sức vóc cường tráng, tính cách mạnh mẽ, ngay thẳng. Năm 18 tuổi, cụ đã học đủ các môn khoa cử, nhưng không đi thi cao hơn theo đường quan trường.

Cụ nói đường ấy để người anh đi, còn mình thì hợp với việc kinh doanh buôn bán. Thời ấy, vùng Bạch Hạc - Việt Trì ngã ba sông là nơi giao thương sầm uất, có nhiều thương nhân ngoại quốc lui tới. Với công việc buôn gỗ cùng các sản vật miền thượng du, cụ có cơ hội mở rộng giao du, bắt đầu học tiếng nước ngoài theo lối truyền khẩu.

Năm 20 tuổi, cụ Khiêm lập gia đình với một phụ nữ họ Lê cùng trong tổng. Cưới nhau được gần 3 năm, nhưng vợ chồng vẫn chưa có con. Năm 1843, do thâm thù từ trước không chiếm được người phụ nữ họ Lê về làm lẽ, tên chánh tổng địa phương đã hãm hại bà cùng người lão bộc, rồi đốt nhà phi tang.

Đau xót tột cùng, làm hậu sự cho vợ chu toàn, cụ Khiêm đi thăm, vấn an gia đình đôi bên rồi nói mình sẽ đi làm ăn xa. Một năm sau (1844), cụ trở về giết tên chánh tổng gian ác vào đúng ngày giỗ đầu cụ bà họ Lê. Trả xong mối thù cho vợ, rồi xuống Phố Hiến (tỉnh Hưng Yên), với tên gọi Lê Kim, cụ xin làm việc trên một tàu buôn ngoại quốc.

5 năm làm việc trên tàu buôn, Lê Kim học nói được 4 thứ tiếng (Anh, Pháp, Hoa, Hà Lan), biết được thung thổ nhiều miền đất lạ, tích lũy được ít vốn phòng thân. Buổi sáng một ngày của năm 1849, Lê Kim đặt chân tới Hoa Kỳ ở miền Saint Louis bên bờ sông Mississipi.

Đến New Orleans thuộc tiểu bang Lousiane, cụ gặp nhiều người di cư đi tìm miền đất hứa: Người da trắng châu Âu, người Hoa, thổ dân Da Đỏ, Mễ Tây Cơ (Mexico), Trung Cận Đông… Trong số họ, có một người đến từ Gia Nã Đại (Canada) tên là Maxk mang tư chất thủ lĩnh.

Maxk đứng ra tập hợp được 60 người lập thành đoàn đi miền Tây tìm vàng. Để có tiền mua phương tiện, lương thực, đồ dùng, mỗi thành viên góp 200 Mỹ kim. Nhờ biết nhiều thứ tiếng, lại nhanh nhẹn, cử chỉ đĩnh đạc đường hoàng, Lê Kim được Maxk chọn làm người thông ngôn kiêm trợ lý.

Chuyến đi vô cùng gian khổ, nhiều người đã chết trên đường bởi đói khát, tật bệnh, thú dữ cùng những tính xấu nảy sinh của con người khi gần với vàng. Sau khi tách đoàn (số đông đi về phương Bắc), nhóm hướng về phương Nam chỉ còn tám người (trong đó có Maxk và Lê Kim).

TheoNews6Vnay.vn