“CUỐI CÙNG, THIÊN NHIÊN VẪN CHIẾN THẮNG”

 

DAVID ATTENBOROUGH: A LIFE ON OUR PLANET

“CUỐI CÙNG, THIÊN NHIÊN VẪN CHIẾN THẮNG”

Bài viết của tác giả Lê Hồng Lâm trên báo Tuổi trẻ.

Trong bộ phim tài liệu chân dung David Attenborough: A Life on Our Planet (Netflix), thay vì nói về mình, nhà nghiên cứu thế giới tự nhiên, nhà làm phim tài liệu khoa học 94 tuổi xuất chúng lại dùng những trải nghiệm và kiến thức của mình để đưa ra một bản “tuyên bố nhân chứng” và “tầm nhìn về tương lai” có tính thức tỉnh nhân loại.

BẢN “TUYÊN BỐ NHÂN CHỨNG” VỀ HÀNH TINH CỦA DAVID ATTENBOROUGH

Mở đầu bộ phim tài liệu dài 83 phút, sir David Attenborough xuất hiện tại thành phố đổ nát, bị bỏ hoang lâu năm Chernobyl ở Ukraine và bắt đầu giọng dẫn chuyện minh triết mà ấm áp – như cách ông từng thực hiện trong nhiều loạt phim tài liệu xuất sắc trước đây:

“Thành phố này của Ukraine từng là nhà của gần 50.000 người, có đầy đủ tiện nghi cuộc sống dành cho người dân. Nhưng vào ngày 26/4/1986, đột nhiên người ta không còn ở đây nữa. Nhà máy hạt nhân Chernobyl ở gần đó đã phát nổ, và trong vòng chưa đầy 48 giờ, cả thành phố đã sơ tán. Từ đó không một ai ở đây nữa” – ông nói.

Vụ nổ hạt nhân này là kết quả tồi tệ của sự sai lầm do con người gây ra. Nó gây ra thảm họa môi trường ảnh hưởng khắp châu Âu. Nhiều người coi đó là sự kiện tốn kém nhất trong lịch sử loài người. Nhưng Chernobyl chỉ là một sự kiện.

Bi kịch thực sự của thời đại này vẫn đang tiếp diễn khắp toàn cầu, nhưng hiếm ai để ý tới. Đó là sự thiệt hại lớn về đa dạng sinh học nơi hoang dã trên khắp hành tinh.

Ông khẳng định: “Thế giới sinh vật là một kỳ quan độc đáo và ngoạn mục. Hàng tỷ cá thể của hàng triệu loài động thực vật, tỏa sáng trong sự màu mỡ và đa dạng của chúng, tận hưởng ánh sáng mặt trời và dưỡng chất từ đất, sông, biển. Con người hoàn toàn dựa vào cỗ máy hỗ trợ sự sống hoàn hảo này. Còn chúng thì dựa vào đa dạng sinh học để vận hành trơn tru. Nhưng cách con người sống trên hành tinh hiện nay đã khiến đa dạng sinh học dần suy tàn. Thế giới tự nhiên đang tàn úa, bằng chứng ở ngay cạnh ta thôi”.

David Attenborough đã tận mắt chứng kiến sự thay đổi tiêu cực về thế giới tự nhiên suốt cả cuộc đời hoạt động không mệt mỏi của ông. Và bộ phim tài liệu này là “lời khai nhân chứng” và “tầm nhìn về tương lai” của ông. Là câu chuyện về cách mà con người tạo ra những sai lầm lớn nhất. Và nếu con người hành động kịp thời ngay bây giờ, chúng ta vẫn có thể sửa sai.

Bộ phim đưa ra những biểu đồ để thể hiện sự thiệt hại chóng mặt của thế giới tự nhiên, qua các chỉ số hiển thị dân số, mức carbon và tỷ lệ phần trăm vùng hoang dã trong nhiều thập kỷ. Chúng ta chỉ cần nhìn hai biểu đồ xa nhất và gần nhất để thấy được sự thay đổi khủng khiếp đó:

Vào năm 1937, dân số toàn cầu là 2,3 tỷ người; tỷ lệ carbon trong khí quyển là 280 parts/1 triệu (PPM) và vùng hoang dã còn lại là 66%.

Đến năm 2020, sau chưa đầy một thế kỷ, dân số thế giới tăng lên 7,8 tỷ người, tỷ lệ carbon trong khí quyển tăng lên 415 PPM và vùng hoang dã còn lại chỉ 35%.

“Tôi đã 93 tuổi. Tôi đã sống một cuộc đời phi thường nhất. Và đến tận bây giờ tôi mới hiểu nó phi thường ra sao” – ông nói tiếp.

Cuộc đời phi thường đó, như David nói, là đã may mắn dành cả cuộc đời để khám phá những nơi hoang dã khắp hành tinh, đi đến tận những nơi hiểm hóc nhất trên trái đất, trải nghiệm trực tiếp thế giới sinh vật phong phú và kỳ diệu. Đến mức, ông không thể hình dung cuộc đời của mình theo cách nào khác.

Bộ phim sử dụng những tư liệu footage đen trắng từ thập niên 50, 60 của David lúc mới bắt đầu nghiên cứu thế giới hoang dã cho đến những hình ảnh hiện tại khi ông đã 94 tuổi. Trong thời điểm thập niên 50, 60 – bất kỳ nơi nào ông đặt chân đến cũng có dấu ấn của sự hoang dã, biển duyên hải lấp lánh, những cánh rừng bạt ngàn, vùng đồng cỏ mênh mông. Ông nói rằng đó là khoảng thời gian đẹp nhất trong cuộc đời mình, của thế hệ ông.

Thế giới thứ 2 kết thúc, công nghệ làm cuộc sống trở nên dễ dàng hơn. Tốc độ thay đổi ngày càng nhanh. Dường như mọi thứ đều tuyệt vời để chào đón tương lai cho đến khi con người phát hiện có gì đó không ổn. Dân số tăng lên, tỷ lệ carbon trong khí quyển tăng lên trong khi vùng hoang dã bắt đầu bị thu hẹp lại một cách chóng mặt.

Một trong những thay đổi lớn nhất là độ phủ xanh của rừng ngày càng thu hẹp lại.

“Con người có động cơ kép để đốn rừng: người ta hưởng lợi từ gỗ, và sau đó hưởng lợi từ việc canh tác đất đai bị bỏ lại. Đó là lý do mà con người đã đốn hơn 3.000 tỷ cây rừng khắp thế giới. Một nửa rừng nhiệt đới trên thế giới bị đốn sạch. Việc tàn phá rừng ở Borneo đã làm giảm lượng đười ươi xuống còn 2/3, kể từ lần đầu tiên tôi nhìn thấy con đầu tiên hơn 60 năm trước” – ông đưa ra thực trạng đáng báo động.

Không chỉ rừng mà môi trường sống xa xôi nhất, tồn tại ở cực Bắc và Nam của hành tinh nhưng chúng đang bị thay đổi tiêu cực do sự tác động của con người.

Nhiệt độ trung bình hiện nay trên toàn cầu ấm hơn 1 độ C so với lúc ông mới sinh ra. Tốc độ thay đổi này vượt qua bất kỳ tốc độ thay đổi nào trong suốt 10.000 năm qua. Hành tinh của chúng ta đang cạn kiệt băng. Hệ sinh thái nguyên sơ và xa xôi nhất này đang hướng đến thảm họa.

Cuộc tấn công mù quáng của chúng ta trên Trái đất cuối cùng đã thay đổi những quy tắc cơ bản của thế giới sinh vật.

Mỗi năm con người đốn hơn 15 tỷ cây, đánh bắt cạn kiệt nguồn thủy hải sản. Bằng cách xây đập và làm ô nhiễm, khai thác quá mức sông hồ, con người đã giảm thiểu lượng nước ngọt xuống hơn 80%. Con người đang thay thế hoang dã bằng thuần hóa. Số động vật sống trong môi trường hoang dã, từ chuột đến cá voi chỉ còn chiếm hơn 4%..., đó là những con số gây giật mình khác mà bộ phim đưa ra.

TẦM NHÌN VỀ TƯƠNG LAI & NHỮNG HÀNH ĐỘNG TRƯỚC KHI QUÁ MUỘN

Một tương lai đầy thảm họa do tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu như hạn hán, mưa bão lũ lụt, động đất, cháy rừng… là điều mà ông nhìn ra được.

Bắc cực sẽ không còn băng vào mùa Hè, và nếu không còn chỏm băng trắng, năng lượng mặt Trời sẽ ít phản xạ lại không gian, và tốc độ ấm lên toàn cầu cũng tăng nhanh.

Dự kiến vào những năm 2040, ở khắp phía Bắc, đất đóng băng sẽ tan chảy ra, giải phóng khí mê tan, một loại khí nhà kính mạnh hơn cacbonic gấp nhiều lần, sẽ đẩy nhanh tốc độ biến đổi khí hậu. Và vào những năm 2050, khi đại dương tiếp tục nóng lên và mang tính axit nhiều hơn, các rạn san hô khắp đại dương sẽ chết, số lượng cá sẽ cạn kiệt.

Và vào những năm 2080, sản xuất lương thực toàn cầu sẽ rơi vào khủng hoảng, khi đất bị lạm dụng sẽ cạn kiệt và thời tiết ngày càng khó lường hơn.

Đến những năm 2100, hành tinh của chúng ta sẽ nóng lên 4 độ C, nhiều nơi trên Trái Đất sẽ không thể ở được. Hàng triệu người sẽ mất nhà cửa. Và kinh khủng hơn, có thể đợt tuyệt chủng hàng loạt lần thứ 6 đang diễn ra.

Trong Hội nghị Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu diễn ra tại Pháp năm 2018, David Attenborough từng phát biểu: “Ngay bây giờ, chúng ta đang đối mặt với thảm họa nhân tạo có quy mô toàn cầu. Mối đe dọa lớn nhất của ta trong hàng ngàn năm. Nếu ta không hành động, sự sụp đổ của nền văn minh nhân loại và sự tuyệt chủng của thế giới tự nhiên sẽ sớm xảy đến thôi.”

Nhưng cuối cùng, như những bộ phim tài liệu tuyệt vời trước đây mà ông từng dẫn chuyện, David Attenborough vẫn hướng đến tính giải pháp để thay đổi nhận thức con người.

Trong vòng 20 năm tới, năng lượng tái tạo được xem là nguồn năng lượng chính của thế giới. Ma rốc, một quốc gia ở Bắc Phi là nước đi đầu trong việc xây dựng nguồn năng lượng tái tạo hiện nay.

Một ví dụ tích cực khác: Hơn một thế kỷ trước, 2/3 diện tích Costa Rica được bao phủ bởi rừng. Đến thập niên 80, việc đốn gỗ bừa bãi làm giảm lượng bao phủ xuống chỉ còn ¼. Chính phủ của nước này đã quyết định hành động, đó là tài trợ cho chủ đất trồng lại các loại cây thổ sản. Chỉ trong 25 năm, các cánh rừng đã sống lại, đủ để bao phủ một nửa Costa Rica một lần nữa.

Nếu điều này được thực hiện trên phạm vi toàn cầu thì sẽ đưa đến một thay đổi cực lớn, ông cho biết.

Bởi các cánh rừng sống lại sẽ hấp thụ đến 2/3 lượng khí thải carbon được bơm vào khí quyển bởi các hoạt động của con người hiện nay.

Và cuối cùng, ông kết luận: “Có một nguyên tắc quan trọng với những điều này: thiên nhiên luôn là đồng minh và là nguồn cảm hứng lớn nhất của con người. Chúng ta chỉ phải làm điều mà thiên nhiên luôn làm. Nó đã tìm ra bí mật cuộc sống từ lâu rồi. Một loài chỉ phát triển khi những giống loài khác cùng phát triển.

Chúng ta có thể giải quyết những vấn đề mà ta đang đối mặt, bằng cách chấp nhận thực tại này. Nếu chúng ta chăm lo cho thiên nhiên, thiên nhiên sẽ chăm lo lại cho ta. Nếu ta có thể thay đổi cách ta sống trên Trái Đất, một tương lai khác sẽ hiện ra trong tầm mắt. Trong tương lai này, ta khám phá ra cách để hưởng lợi từ đất có lợi thay vì cản trở hoang dã. Cuối cùng chúng ta sẽ học cách để làm việc với thiên nhiên thay vì chống lại nó”.

Minh chứng cho điều kỳ diệu của tự nhiên, David Attenborough lại dẫn dắt người xem quay lại để chứng kiến sự thay đổi ở thành phố Chernobyl ở phần kết bộ phim.

30 năm kể từ vụ sơ tán Chernobyl, hoang dã đã giành lại không gian. Ngày nay, rừng đã mọc lan đến thành phố bỏ hoang. Đây là nơi trú ẩn cho động vật hoang dã, thuộc loại hiếm ở nơi khác.

“Cuối cùng, thiên nhiên vẫn chiến thắng. Chúng ta đã tiến xa như vậy, là vì chúng ta là loài sinh vật thông minh nhất từng sống trên đời. Nhưng để tiếp tục, ta cần nhiều hơn là sự thông minh. Chúng ta cần sự thông thái.

Có nhiều sự khác biệt giữa con người và các loài khác trên Trái Đất, nhưng có một điểm rõ ràng nhất là chúng ta có thể tưởng tượng được tương lai. Tương lai không đến mức mờ mịt và tăm tối, nếu chúng ta biết cách để bù đắp thiệt hại, để hoàn thành hành trình phát triển và quản lý ảnh hưởng của chúng ta, và trở thành một giống loài sống hài hòa với thiên nhiên thêm lần nữa.

Giờ chúng ta có cơ hội tạo ra ngôi nhà hoàn hảo cho mình, và khôi phục thế giới giàu có, khỏe mạnh, tuyệt vời mà chúng ta đã được thừa kế”.

David Attenborough coi bộ phim là “bản tuyên bố nhân chứng” của mình.

Và còn ai đáng tin cậy hơn ông khi đưa ra những cảnh báo và tầm nhìn tương lai đó?

“Cuối cùng, sau một cuộc đời khám phá thế giới sinh vật, tôi chắc chắn một điều: hành động không phải là để cứu hành tinh của chúng ta mà là để bảo vệ chính chúng ta. Sự thật là, dù chúng ta có tồn tại hay không, thế giới tự nhiên vẫn sẽ tái tạo.” – David Attenborough.

-----------